Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu đối với các bảo tàng trên toàn thế giới. Mục tiêu chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập với sự phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số.
Tham gia chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan, TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã đưa ra quan điểm rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết phải có một phòng chuyển đổi số. Sự hiện diện của phòng chuyển đổi số không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn đóng góp quan trọng vào công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Từ đó, giúp thu hút công chúng thuộc thế hệ mới và tăng cường hội nhập quốc tế.
Theo kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia sở hữu hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Tại Ba Lan, phòng chuyển đổi số đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm: số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số để phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.
Một điểm đáng chú ý trong mô hình của các bảo tàng tại Ba Lan là việc sở hữu studio chụp ảnh chuyên nghiệp với diện tích lớn, hệ thống ánh sáng đạt chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Những cơ sở vật chất này cho phép thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.
Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Quá trình này đóng vai trò quan trọng trong việc lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Nó cũng tạo điều kiện thuận lợi để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.
Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam. Mục tiêu là hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số.
Tuy nhiên, thực trạng hiện nay tại Việt Nam cho thấy hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia đánh giá rằng nếu không có bước nhảy vọt về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục tụt hậu và không thể bắt kịp nhu cầu cũng như tâm lý tiếp cận mới của công chúng.
Một thách thức lớn mà các bảo tàng tại Việt Nam đang đối mặt là thiếu phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện một cách rời rạc thông qua các dự án ngắn hạn và thuê ngoài. Điều này dẫn đến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không thể phát huy giá trị về lâu dài.
Để giải quyết thách thức này, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản và bền vững.