Khoa học và công nghệ – Động lực phát triển
Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đang giữ vai trò then chốt trong chiến lược phát triển quốc gia. Tuy nhiên, việc đầu tư cho lĩnh vực này vẫn còn nhiều bất cập.
Nghiên cứu khoa học tại một phòng thí nghiệm
Thách thức trong phân bổ và sử dụng ngân sách
Trong suốt 40 năm đổi mới, Đảng và Nhà nước luôn xác định khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu. Tuy nhiên, lĩnh vực này vẫn chưa được đầu tư đúng mức. Tỷ lệ đầu tư thấp, cơ cấu phân bổ thiếu hợp lý và khả năng hấp thụ vốn còn hạn chế là những tồn tại kéo dài.
Theo Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước Hoàng Văn Lương, trong giai đoạn 2020-2022, chi ngân sách nhà nước cho khoa học và công nghệ trung bình mỗi năm chỉ đạt 1,01% tổng chi ngân sách và 0,2% GDP. Điều này thấp hơn nhiều so với yêu cầu của Nghị quyết số 20-NQ/TƯ và Luật Khoa học và Công nghệ, vốn yêu cầu tối thiểu 2% GDP.
Mức đầu tư cho khoa học và công nghệ của Việt Nam cũng thấp hơn so với mức bình quân của thế giới. Theo UNESCO, mức chi cho nghiên cứu và phát triển (R&D) trung bình toàn cầu là 1,93% GDP, trong khi Hàn Quốc đầu tư 4,92%, Nhật Bản 3,2%, và Trung Quốc 2,4%.
Khả năng hấp thụ vốn đầu tư của ngành khoa học và công nghệ cũng chưa tương xứng. Tình trạng hủy dự toán, hoàn trả ngân sách và chuyển nguồn sang năm sau diễn ra phổ biến do cơ chế chính sách rườm rà và thiếu linh hoạt.
Xây dựng chiến lược đầu tư thông minh
Năm 2025, Chính phủ đặt mục tiêu chi ít nhất 3% ngân sách cho khoa học và công nghệ. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng vấn đề cốt lõi không nằm ở việc “chi bao nhiêu” mà là “chi thế nào cho hiệu quả”.
Giáo sư TS Hồ Tú Bảo nhấn mạnh rằng Việt Nam cần xây dựng mục tiêu và chiến lược khoa học rõ ràng để xác định cấu trúc đầu tư phù hợp. PGS.TS Vũ Văn Tích cũng cho rằng tăng đầu tư cần gắn với năng lực thực tế và cần đổi mới cơ chế tài chính.
Để nguồn lực trở thành động lực, cần một kế hoạch phân bổ ngân sách dựa trên cơ sở chiến lược, với những ưu tiên rõ ràng như nâng cao năng lực nghiên cứu cơ bản và đầu tư vào các lĩnh vực mũi nhọn.