Trong quá trình lựa chọn ngành nghề, nhiều bạn trẻ hiện nay đang phải đối mặt với áp lực từ những định kiến về giới tính, danh tiếng và thu nhập. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của cá nhân mà còn dẫn đến lãng phí nguồn lực xã hội. Theo thông tin từ bản tin thị trường lao động quý 2-2025 của Bộ Nội vụ, số lượng người thất nghiệp trong quý đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, dù các công ty đang tăng tuyển dụng.
Tình trạng này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc lựa chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh thường đặt nặng yếu tố thu nhập, cho rằng chỉ những nghề dễ giàu mới đáng học, dẫn đến tình trạng đổ xô vào các ngành được coi là ‘hot’ trên thị trường lao động. Điều này gây ra sự mất cân đối giữa cung và cầu lao động. Ngoài ra, văn hóa Á Đông cũng đóng một vai trò trong việc tạo ra định kiến về giới tính khi chọn ngành nghề. Một số bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học yêu thích vì lo sợ áp lực giới tính trong quá trình học tập và tìm việc sau này.
Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới tính, mà phụ thuộc vào định hướng xã hội. Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ vẫn chọn ngành trái sở thích chỉ để vào các trường đại học hàng đầu. Việc lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục, xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về các bảng xếp hạng cơ sở giáo dục đại học.
Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Thực tế cho thấy, dù có hàng triệu người có bằng đại học, nhưng họ vẫn gặp khó khăn khi tìm việc. Điều này đặt ra câu hỏi lớn về việc lựa chọn con đường vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.
Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm – chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn trẻ chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp. Khi học xong, nhiều bạn trẻ lại làm trái ngành, trái nghề. Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến tình trạng học sai ngành, sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu, ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực và gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.
Chọn nghề là một hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho những người đi theo lối mòn định kiến. Để có thể chọn nghề phù hợp, chúng ta cần hiểu rõ chính mình bằng cách trả lời những câu hỏi như: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’. Việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học có thể giúp bạn có cái nhìn rõ ràng hơn về bản thân. Gia đình, nhà trường và xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, thay vì vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.